Ashena /
IN FOCUS /
ایندیپندنت Ùارسی
Â
شرایط کنونی Ùˆ چالش‌های Øاضر، سال Û±Û³Û¹Û¹ را به یکی از دشوارترین سال‌های دوران Øیات جمهوری اسلامی ایران Ùˆ رهبر آن، علی خامنه‌ای تبدیل کرده است. شرایط پیش رو نیز می‌تواند سخت‌تر شود Ùˆ نه تنها ممکن است به چالش‌های موجود بیÙزاید، بلکه می‌تواند نیمه دوم سال Û±Û³Û¹Û¹ Ùˆ سال Û±Û´Û°Û° را به سخت‌ترین دوران نظام Øاکم بر ایران بدل کند.
برای بررسی جزیی‌تر این شرایط و چالش‌ها می‌توانیم دست کم به سه چالش بزرگ رویاروی جمهوری اسلامی ایران اشاره کنیم.
چالش اول : اÙزایش Ùشارهای خارجی Ùˆ پیدایش بزرگترین بØران اقتصادی تاریخ جمهوری اسلامی ایران
درآمد Ù†Ùت ایران در Û²Û¸ ماهی Ú©Ù‡ از خروج آمریکا از برجام می‌گذرد، روز به روز کمتر شده است Ùˆ در Øال نزدیک شدن به صÙر است. تا پیش از خروج آمریکا از برجام Ùˆ اعلام بازگشت تØریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، ایران روزانه بیش از دو Ùˆ نیم میلیون بشکه Ù†Ùت صادر می‌کرد Ùˆ با تکیه بر درآمد آن نیازی‌های دلاری خود را برای واردات Ùˆ پرداخت‌های خارجی‌اش تامین می‌کرد. اما در یک روند Û²Û¸ ماهه، تقریبا صادرات Ù†Ùت ایران به صÙر نزدیک شده است Ùˆ خبرگزاری‌هایی مانند «رویترز» از صادراتی در Øد Û±Û°Û° تا Û²Û°Û° هزار بشکه در روز، آن هم از راه‌های غیرعلنی Ùˆ مخÙیانه خبر می‌دهند. مشتریان بزرگ Ù†Ùت ایران مانند چین، هند، ژاپن، کره جنوبی Ùˆ اتØادیه اروپا، دیگر قادر به خرید Ù†Ùت ایران نیستند.
در مرØله دوم، اندک درآمد Ù†Ùتی نیز Ú©Ù‡ از طریق راه‌های مخÙیانه Ùˆ قاچاق Øاصل می‌شود، به‌سختی می‌تواند به کشور برگردد. امریکا راه مبادلات دلاری بزرگ با ایران را بسته است Ùˆ با توجه به کنترل گردش مالی دلار در جهان از سوی آمریکا، امکان انتقال همین درآمد Ù…Øدود دلاری به درون ایران یا استÙاده از آن برای پرداخت‌های بین‌المللی ایران، به‌شدت Ù…Øدود شده است. کشورهای معدودی مانند چین Ú©Ù‡ مخÙیانه از ایران Ù†Ùت خریداری می‌کنند، پول Øاصل از Ù†Ùت صادراتی ایران را در بانک‌های خود Ù†Ú¯Ù‡ می‌دارند، دولت ایران را مجبور می‌کنند Ú©Ù‡ از آنها کالا خریداری کند Ùˆ از تØویل دلار به ایران خودداری می‌کنند.
کره جنوبی نیز Ú©Ù‡ Øدود Ù‡Ùت میلیارد دلار از بابت واردات Ù†Ùت به ایران بدهکار است Ùˆ این رقم را در بانک‌هایش بلوکه کرده Ùˆ با این استدلال Ú©Ù‡ ایران تØت تØریم است، از بازگرداندن پول‌های آن خودداری می‌کند Ùˆ Øداکثر راضی شده است Ú©Ù‡ در ازای آن، به ایران دارو بÙروشد.
اتØادیه اروپا Ùˆ قدرت‌های اروپایی نیز Øاضر نیستند تجارت خود را با آمریکا به خطر اندازند Ùˆ اکثر کشورها Ùˆ شرکت‌های بزرگ اروپایی تجارت Ùˆ داد Ùˆ ستد با ایران را متوق٠کرده‌اند.
Øتی نزدیکترین کشورهایی Ú©Ù‡ جمهوری اسلامی ایران آنها را دوست خود می‌داند، مانند عراق، Øاضر به پرداخت دلاری بابت واردات گاز Ùˆ برق خود از ایران نیستند.
شاید چین Ùˆ روسیه تنها کشورهای مهمی باشند Ú©Ù‡ در این میان Øاضر به ادامه همکاری اقتصادی با ایران هستند، اما بسیاری از کارشناسان Ùˆ مردم Ùˆ اÙکار عمومی بر این باورند Ú©Ù‡ این کشورها نیز در چارچوب چالش‌های موجود در روابط ایران با آمریکا Ùˆ اتØادیه اروپا Ùˆ نیز چالش‌های ایران با قدرت‌های منطقه ای، درصدد سوءاستÙاده از ضع٠جمهوری اسلامی ایران به Ù†Ùع خود Ùˆ کسب امتیازات بزرگ‌تر از آن هستند.
نمونه آن را می‌توان در واکنش گسترده منتقدان Ùˆ مخالÙان Øکومت علیه قرارداد Û²Ûµ ساله ایران Ùˆ چین مشاهده کرد Ú©Ù‡ گرچه هنوز نهایی نشده، اما مخالÙت‌های بسیاری را در Ù¾ÛŒ داشته است. منتقدان Ùˆ مخالÙان، دولت Ùˆ نظام Øاکم را به کشورÙروشی متهم می‌کنند.
چالش دوم : نا کارآمدی Øکومت در اداره Ùˆ کنترل کشور
این باور به تدریج Ùˆ Ø·ÛŒ سالیان متمادی بین بسیاری از ایرانی‌ها تقویت شده است Ú©Ù‡ دولت‌های مختل٠در ایران Ùˆ کلیت نظام جمهوری اسلامی، در ØÙ„ مسایل مختل٠کشور Ùˆ در مجموع در Øکومت‌داری مناسب، ناکارآمد هستند Ùˆ بخش عمده‌ای از مشکلات کشور به ناکارآمدی نظام برمی‌گردد.
نظام سیاسی کنونی ایران بر پایه نظریه «ولایت Ùقیه» بنیان گذاشته شده است. گرچه در قانون اساسی جمهوری اسلامی برخی نهادهای انتخابی چون ریاست جمهوری Ùˆ مجلس شورای اسلامی نیز برای اداره امور کشور در نظر گرÙته شده‌اند، اما «ولی Ùقیه» Ùˆ «رهبر» در راس نظام قرار دارد Ùˆ در عمل یک مقام ناپاسخگو با اختیارات بسیار زیاد است Ú©Ù‡ عملکرد نهادهای انتخابی را کنترل یا خنثی می‌کند. رهبر جمهوری اسلامی ایران در Øالی Ú©Ù‡ از طریق ریاست Ùˆ Ùرماندهی بر نهادهای مختل٠اقتصادی، قضایی، نظامی، اطلاعاتی، امنیتی، Ùرهنگی Ùˆ مذهبی در عمل یک دولت پنهان بزرگتر از دولت رسمی ایران در اختیار دارد، ولی در برابر هیچ‌یک از اقدامات خود به مردم پاسخگو نیست. از طر٠دیگر، سپاه پاسداران نیز به عنوان یکی از مهمترین نهادها Ùˆ قدرتمندترین بازیگر کشور، بعد از علی خامنه‌ای، در همه امور از جمله امور سیاسی Ùˆ اقتصادی Ùˆ اطلاعاتی Ùˆ Ùرهنگی Ùˆ روابط خارجی دخالت می‌کند Ùˆ چون از Øمایت رهبر برخوردار است، تقریبا هیچ نهادی، از جمله دولت Ùˆ مجلس، توان مقابله با آن Ùˆ Ù…Øدود کردنش را ندارد. شورای نگهبان نیز به امر رهبر مانع برگزاری انتخابات آزاد در ایران می‌شود Ùˆ Ùقط به معدودی از نامزدهای مورد Øمایت Ùˆ ÙˆÙادار Ùˆ مطیع رهبر اجازه شرکت در انتخابات می‌دهد. نظام قضایی کشور نیز تقریبا زیر Ù†Ùوذ Ùˆ کنترل نهادهای اطلاعاتی Ùˆ امنیتی، از جمله سازمان اطلاعات سپاه است، Ùˆ هر صدای منتقد Ùˆ مخال٠را Ø®ÙÙ‡ می‌کند. یک نمونه ساده Ùˆ زنده، بازداشت Ùˆ Ù…Øاکمه Ùˆ زندانی کردن شماری از Ùعالان سیاسی Ùˆ مدنی است Ú©Ù‡ در سال‌های اخیر خواستار تغییر ساختار نظام Ùˆ استعÙای علی خامنه‌ای شده‌اند.
در سیاست خارجی کشور نیز سیاست‌های چالش برانگیز با آمریکا، اسراییل، عربستان، مصر، Ùˆ امارات ادامه یاÙته Ùˆ سکان سیاست خارجی کشور به جای دیپلمات‌ها در اختیار Ùرماندهان سپاه پاسداران Ùˆ نیروی قدس قرار گرÙته است.
ادامه برنامه‌های انرژی هسته‌ای بدون تواÙÙ‚ Ùˆ تعامل با جهان Ùˆ نیز، قرار دادن برنامه موشکی در خدمت سیاست‌های تندروانه Øکومت، روز به روز جمهوری اسلامی ایران Ùˆ به تبع آن مجموعه امور کشور را در منطقه Ùˆ جهان منزوی‌تر کرده است؛ Ùˆ با آن Ú©Ù‡ جمهوری اسلامی ایران می‌کوشد تا گروه‌های نیابتی خود را برای پیشبرد سیاست‌هایش به کار ‌گیرد، اما هیچ‌یک از قدرت‌های منطقه‌ای Ùˆ بین المللی Øاضر به پذیرش ایران در معادلات Ùˆ بازی‌های سیاسی منطقه‌ای Ùˆ جهانی نیستند.
چالش سوم : اÙزایش اعتراضات ضدØکومتی Ùˆ اØتمال قیام مردم علیه Øکومت
اÙزایش Ùشارهای خارجی، بØران اقتصادی Ùˆ ناکارآمدی Øکومت در جلب رضایت مردم، در مجموع باعث وضعیتی شده است Ú©Ù‡ اÙزایش اعتراضات بزرگ ضدØکومتی را باید نتیجه آن دانست.
جمهوری اسلامی ایران بیش از هر زمان دیگری با اØتمال اعتراضات بزرگ مردمی Ùˆ ضدØکومتی روبه‌رو است Ùˆ اØتمال قیام Ùˆ شورش مردم علیه Øکومت دور از ذهن نیست. گذشته از اعتصابات Ùˆ اعتراضات پراکنده، در سال‌های Û±Û³Û¹Û¶ Ùˆ Û±Û³Û¹Û¸ دو اعتراض بزرگ در Ø³Ø·Ø Ú©Ø´ÙˆØ± رخ داد Ú©Ù‡ اعتراضات آبان سال Û±Û³Û¹Û¸ را باید بزرگترین Ùˆ Ùراگیرترین اعتراضات علیه جمهوری اسلامی ایران در Û´Û² سال اخیر دانست Ú©Ù‡ بسیاری از استان‌های ایران Ùˆ ده‌ها شهر را در بر گرÙت.
چنین وضعیتی، سال Û±Û³Û¹Û¹ Ùˆ ماه‌های پیش روی آن را به یکی از سخت‌ترین سال‌ها Ùˆ بلکه سخت‌ترین سال در Øیات Û´Û² ساله جمهوری اسلامی ایران Ùˆ زمامداری Û³Û± ساله علی خامنه‌ای بدل کرده است. نه تنها بسیاری از شهروندان ایران، بلکه بسیاری از مقامات Øکومتی Ùˆ شخص علی خامنه‌ای نیز Øالا چشم به نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا دوخته‌اند .
پیروزی مجدد «دونالد ترامپ» Ú©Ù‡ معتقد به راهبرد اعمال Ùشار Øداکثری بر جمهوری اسلامی است، می‌تواند وضعیت نظام را Ú©Ù‡ مجبور خواهد بود چهارسال دیگر با چنین دولتی در آمریکا سر کند، وارد عمیق‌ترین بØران دوران Øیات خود کند.
مقامات ایران امیدوارند با پیروزی «جو بایدن»، نامزد دمکرات‌ها، اندکی از Ùشارهای Ùلج‌کننده آمریکا Ú©Ù… شود؛ هرچند، برخی نیز معتقدند Ú©Ù‡ Øتی در چنان صورتی نیز وضعیت روابط خارجی ایران به دوران پیش